Rabi Sowing After Flood: अतिवृष्टी आणि पूरस्थितीमुळे अनेक शेतजमिनीची मोठ्या प्रमाणात धूप होते, मातीची गुणवत्ता बिघडते आणि जमीन अत्यंत ओलसर व चिकट बनते. अशा परिस्थितीत लगेच रब्बी पिकांची पेरणी केल्यास अपेक्षेप्रमाणे उत्पादन मिळत नाही.
पण योग्य कृषी नियोजनाने जमीन पुन्हा रब्बी पिकांच्या पेरणीसाठी तयार करता येते. पाण्याचा निचरा, योग्य मशागत आणि सेंद्रिय खतांचा वापर केल्यास जमिनीची सुपीकता (Fertility) वाढते आणि शेतकरी अतिवृष्टीनंतरही भरघोस उत्पादन घेऊ शकतात.
अतिवृष्टीनंतर जमिनीची तयारी करण्याचे ६ महत्त्वाचे टप्पे Rabi Sowing After Flood
रब्बी हंगामासाठी जमीन तयार करताना या सहा कृषी उपायांचे पालन करणे आवश्यक आहे:
१. पाण्याचा योग्य निचरा (Water Drainage)
- व्यवस्थापन: पुरामुळे किंवा सततच्या पावसामुळे शेतात पाणी साचले असल्यास, सर्वात आधी पाण्याचा त्वरित निचरा करण्याची व्यवस्था करावी.
- उपाय: नाले, चर किंवा लहान वाफे यांच्या मदतीने पाणी शेताबाहेर काढून जमीन कोरडी होऊ द्यावी. शेताच्या कडेला छोट्या पाणवाटा तयार केल्यास पाणी लवकर निघून जाण्यास मदत होते.
२. जमिनीची मशागत (Tillage) योग्य वेळी करा
- काळजी: अतिवृष्टीनंतर जमीन ओलसर आणि चिकट होते. अशा स्थितीत थेट मशागत केल्यास माती घट्ट बसते आणि जमिनीची रचना बिघडते.
- पद्धत: काही दिवस जमीन उन्हात कोरडी होऊ द्यावी. त्यानंतरच एक आडवी नांगरणी करावी. जमिनीत भेगा पडल्यास किंवा ढेकळे (Clods) असल्यास, हलकी कोळपणी (Harrowing) करून माती सैल करावी. यामुळे पेरणीसाठी मोकळी व हवेशीर जमीन तयार होते.
३. माती परीक्षण (Soil Testing) अनिवार्य
- समस्या: पावसामुळे जमिनीचा वरचा थर (0 ते 15 सें.मी.), ज्यात सर्वाधिक अन्नद्रव्ये (Nutrients) असतात, तो वाहून जातो.
- नियोजन: पेरणीपूर्वी मातीचे परीक्षण करणे महत्त्वाचे आहे. यामुळे जमिनीत कोणत्या पोषक घटकांची कमतरता आहे, हे कळते आणि त्यानुसार आवश्यक खतांचे अचूक नियोजन करता येते.
४. सेंद्रिय खतांचा (Organic Manure) वापर वाढवा
- भरपाई: अतिवृष्टीमुळे मातीची धूप होते आणि जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थ निघून जातात.
- उपयोग: जमिनीतील पोषक द्रव्ये परत आणण्यासाठी शेणखत (Farm Yard Manure) किंवा गांडूळखत (Vermicompost) टाकणे फायदेशीर ठरते. हरभरा, गहू, करडई, ज्वारी अशा रब्बी पिकांसाठी प्रति हेक्टर 8 ते 10 टन शेणखत वापरण्याची शिफारस केली जाते.
५. पिकांची योग्य निवड (Crop Selection)
- जमिनीतील ओलावा: अतिवृष्टीनंतर जमिनीतील ओल जास्त असल्यास, सुरुवातीला कोरडवाहू रब्बी पिके जसे की हरभरा, करडई, ज्वारी इत्यादींची निवड करावी.
- माती धरणारी जमीन: जास्त पाणी धरून ठेवणाऱ्या जमिनीत गहू किंवा बागायती करडई यांसारखी पिके घ्यावीत.
६. पिकांची फेरपालट (Crop Rotation) करा
- सुपीकता: एकाच जमिनीत सतत एकाच पिकाची लागवड करणे टाळावे.
- उदाहरण: ज्वारी, बाजरी, मका, कापूस यांसारख्या पिकांची डाळवर्गीय पिके (Legumes), म्हणजे हरभरा, मूग, उडीद यांसारख्या पिकांशी फेरपालट केल्यास जमीन पुन्हा सुपीक आणि हलकी होण्यास मदत होते.
निष्कर्ष:
योग्य वेळी आणि योग्य पद्धतीने जमिनीची तयारी केल्यास, अतिवृष्टीनंतर आलेल्या संकटावर मात करून शेतकरी रब्बी हंगामात भरघोस उत्पादन घेऊ शकतात.
